تعلیم و تربیت

لکنت زبان قسمت اول

شنبه 88/4/6 7:38 عصر| لکنت زبان | نظر

مقدمه

یکی از هدف های آموزش و پرورش کمک به کودکان برای کسب قدرت بیان مطالب به صورت مطلوب است. معلمان و والدین با آگاهی از این که زبان ابزاری است برای بیان اندیشه ها و عقاید، مطالب و خواسته ها و برقراری ارتباط با دیگران است، می توانند ضمن آشنایی با انواع زبان و به کار گیری روش های رشد زبان، قدرت بیان را در فرزندانشان بهبود ببخشند، چرا که اساسی ترین توانایی های تحصیلی، یعنی خواندن و نوشتن، مبتنی بر فعالیت های پیچیده ای است که مستقیما با درک زبان ار تباط دارند.

با وجود بمباران های تصویری که در زندگی روزمره ما وجود دارد، باز هم زبان مهمترین وسیله ارتباطی ما به شمار می رود. بنا براین اگر در این حوزه آسیبی وجود داشته باشد حتما ارتباط فردر دچار اختلال می شود. صحبت کردن با یکدیگر و در میان گذاشتن افکار، جزو نیاز های اساسی انسان است. زبان به کودک این امکان را می دهد که نگرانی ها و احتیاجات خود را بیان کند، شادیهایش را در میان بگذارد و با انسانهای دیگر ار تباط برقرار کند. برای کسی که می تواند بدون اشکال صحبت کند، صحبت کردن امری عادی است. به هر حال اگر رشد زبانی حاصل نشود یا بسیار کند پیش رود، جای تامل دارد.(انله، بی تا).

یکی از پیچیدگی های اختلالات گفتاری عارضه لکنت است که اصولا در دوران کودکی، به ویژه در دوران پیش از دبستان، به علل متعدد و نا شناخته ای به وجود می آید.

« مهمترین ابزار انسان برای برقراری ارتباط با یکدیگر، زبان است. زبان ابزاری است برای بیان اندیشه ها و در عین حال بهتر اندیشیدن. کودک نیز برای برقراری ارتباط با دیگران از زبان استفاده می کند. تکامل زبان در کودک از ویژگی هایی برخوردار است که آگاهی از ‌‌آنها در شناخت هرچه بهتر کودک موثر است»( احدی و بنی جمالی، 1373، ص166).

تکلم رفتاری بسیار پیچیده است و برای این که کودک بتواند چنین رفتار پیچیده را انجام دهد، به حداکثر کمک دیگران نیاز دارد.

گفتار، آواها یا واژه هایی است که برای رساندن منظور یا مفهومی بیان می شوند. تکامل گفتار، دگر گونی صداهای مبهم و نا معلوم به آواها و واژه های واضح و معنادار است. زبان گفتاری در مقایسه با زبان علامتی _ نشانه ای، شکل پیشرفته بیان خواست ها و اندیشه ها است. روند یادگیری گفتار، به دلیل دشواری و پیچیدگی آن، کند تر از روند یادگیری مهارت های دیگر است. کندی روند یادگیری گفتار ناشی از آن است که پیشرفت کارکرد اجزای دستگاه گفتاری مستلزم زمان طولانی است و از سوی دیگر، کودک به آسانی نمی تواند هماهنگی لازم را در به کار گیری این اجزا برقرار کند. میان 12 تا 18 ماهگی، کودک برای گفتار آماده می شود. چنان چه کودک در این دوره آمادگی، زبان نگشاید، به دلیل عدم توانایی در بیان خواسته ها، احساسات و اندیشه های خود ممکن است دچار اختلال های عاطفی شود.

در این زمینه محققان تعاریف و تعابیر گوناگونی از لکنت ذکر کرده اند، اما در این جا به نعریف دکتر «وان راپیر» که متداول ترین و جامع ترین تعریف راجع به لکنت است، اکتفا می کنیم.

وان راپیر بر این باور است که لکنت زمانی پدید می آید که در جریان طبیعی گفتار وقفه ای ناگهانی و غیر طبیعی به واسطه تکرار صداها، هجاها، کلمات و حتی عبارات، کشیده گویی صداها و نیز میان پرانی صداها، هجاها و کلمات و گیر یا قفل شدن دهان ایجاد شود که بعضا با رفتارهایی همراه است. بنا بر این لکنت یک پدیده فوق العاده پیچیده روانی _ حرکتی است که در روند طبیعی گفتار فرد بر اثر تکرار، گیر، کشیده گویی و .... بروز می یابد و به شکل های خفیف، متوسط و شدید ظاهر می شود (افروز، 1363).

در یک جمله می توان گفت: لکنت، اختلال در بعد گفتار است که به صورت لحظه ای و موقتی در جریان گفتار پیش می آید و لحظاتی بعد، گفتار به شکل روان و سلیس ادا می شود. نا گفته نماند که در برخی از کتاب ها دو نوع لکنت به شرح زیر مطرح شده است:

1. لکنت آغازین( اولیه ): این نوع لکنت به حالتی اطلاق می شود که در آن فرد لکنتی تشنج و اظطراب ندارد و نسبت به مشکل خود نا آگاه است. در این نوع لکنت، فراوانی و شدت لکنت فرد و نیز رفتار های وابسته آن بسیار کم می باشد.

2. لکنت پیشرفته( ثانویه ): به حالتی اطلاق می شود که فرد از مشکل خود آگاه است و دارای اظطراب و رفتار های وابسطه می باشد. هم چنین فراوانی و شدت لکنت وی در سطح بالا است(فرازی، 1376).

لکنت زبان شایع ترین نوع اختلال کلامی در کودکان است ، اما در سنین بالاتر هم ممکن است به وجود بیاید که بیشتر وقت ها این مشکل ناشی از تصویری منفی از یک تجربه شخصی است. « بر اساس تحقیقات انجام شده لکنت معمولا قبل از سنین 7-8 سالگی شروع می شود(85% موارد) و به ندرت در سنین بالاتر اتفاق می افتد. گاهی اوقات لکنت زبان کودک 2-5 ساله در اثر ترس کودک از صدایی که خاص حیواناتی مثل سگ، گربه یا تهدید و کتک خوردن و غیره اتفاق می افتد. اما پدیدآمدن لکنت در سنین بالاتر در اثر عوامل فیزیکی مانند: صدمات مغزی و آسیب های روانی _ اجتماعی است»(فرازد و پرکینز، بی تا، ص 45).

در منابع مختلف علل گوناگونی برای لکنت زبان ذکر کرده اند که در اینجا ما آنها را در سه بخش کلی دسته بندی می کنیم:

1. علل عاطفی: مانند ترس های ناگهانی، اظطراب شدید، هیجان های سرکوب شده( نیلی پور، 1380).

2. علل عصبی: در این دیدگاه اختلالات زبانی به کارکرد های ناقص در مغز مربوط می شود. دستگاه درک و تولید زبان در مغز، از بخش های مختلفی تشکیل شده است که هر بخش کار کرد خاصی دارد که آسیب در هر بخش منجر به نوعی اختلال می شود. بخش های اصلی و کارکرد هریک به شرح زیر است:

شکنج گوشه ای: این قسمت شکل دیداری واژه ها به رمز شنیداری در می آید تا آنچه که دیده شده فهمیده شود. اختلال در این قسمت موجب می شود فرد نتواند واژه ها را بخواند و بفهمد، اما می تواند صحبت های دیگران را بشنو و خود نیز صحبت کند( اتکینسون و دیگران، بی تا).

ورنیکه: در این قسمت رمز شنیداری و معنای واژه ها ثبت می شود. هر گاه قرار است واژه ای بیان شود باید رمز شنیداری آن در ناحیه ورنیکه فعال شود و از طریق یک رشته عصبی به ناحیه بروکا منتقل شود و در آنجا رمز تلفظی مناسب را به کار اندازد. افرادی که در این ناحیه صدمه می بینند معانی واژه های خوانده شده و یا شنیده شده را نمی فهمند این افراد گفتارشان روان است اما فاقد معنا است ( اتکینسون و دیگران، بی تا).

ناحیه بروکا: ناحیه ای که رمز تلفظی واژه ها را به کار می اندازد و آن را به ناحیه حرکتی مغز می فرستد. این رمز ها توالی فعالیت های عضلانی لازم برای ادای یک واژه را تعیین می کنند. صدمه در این ناحیه موجب اختلال در گفتار می شود، اما درک زبان شفاهی یا نوشتار به هم نمی خورد( اتکینسون و دیگران، بی تا).

ناحیه شنوایی: ناحیه ای که واژه ی شنیده شده را به رمز شنیداری و معنایی آنها بر می گرداند. صدمه در این نا حیه موجب می شود فرد درک مناسبی از گفته های دیگران نداشته باشد، اما می تواند به راحتی حرف بزند بنویسد و بخواند( اتکینسون و دیگران، بی تا).

ناحیه حرکتی: ناحیه ای که رمز های تلفظی را از نا حیه بروکا می گیرد و به عضلات مر بوط دستور ادای واژه ها را می دهد. ناحیه ای که بیشترین ارتباط را با لکنت زبان دارد همین ناحیه است. اختلال در این ناحیه موجب می شود فرد نتواند واژه ها را صحیح ادا کند اگر چه عضلات دهان و هنجره او سالم هستند، اماپیام های تحریکی نادرستی از مغز به آنها می رسد. افراد دچار این اختلال می توانند براحتی صحبت های دیگران رابشنوند و بفهمند، همچنین در خواندن و درک مطالب خوانده شده مشکلی ندارند ( اتکینسون و دیگران، بی تا).

سیر تولید گفتار در مغز و کار کرد هر ناحیه به شرح زیر است .

مطالبی که قرار است بیان شوند در ابتدا باید در ناحیه ورنیکه رمز گردانی شوند و رمز شنوایی و معنایی آنها به کار افتد و به ناحیه ور نیکه انتقال یابد. سپس ناحیه ورنیکه رمز تلفظی کلمه را به کار می اندازد و به ناحیه حرکتی می فرستد، در ناحیه حرکتی رمز حرکتی کلمه به کار می افتد و به اندام های تولید زبان مانند دهان و هنجره پیام های حرکتی فرستاده می شود، سپس اندام های حرکتی به کار می افتند و واژه ادا می شود. البته برای مطالبی که خوانده میشوند ابتدا باید واژه ی دیده شده به شکنج گوشه ای رفته و در آنجا شکل بصری واژه به رمز شنیداری آن در ناحیه ورنیکه ربط داده می شود و واژه با معنا می شود، سپس سایر مراحل مانند بالا در پی می آید( اتکینسون، بی تا).

3. علل زیستی: در این مورد اختلال در گفتار به علت نواقصی در عضلات تولید گفتار است، مانند نقص ماهیچه های دهان، نقص در هنجره و نقص های کارکردی و ساختاری دیگر. در اینجا ساختار مغر و نواحی تولید زبان سالم هستند اما پیام هایی که به عضلات تولید زبان می فرستند اجرا نمی شود( نیلی پور، 1380)

لکنت کودک در محیط مدرسه در مقابل دوستان، معلمان، مدیر و دیگر افراد مدرسه او را عذاب می دهد و به همین دلیل گاهی او سعی می کند خود را از دید آنها پنهان کند، از این رو باید به او کمک کرد تا با این مشکل کنار بیاید. به کودک بگویید در صدد آن نباشد تا لکنت خود را در مقابل دیگران پنهان کند. باید به او آموزش داد که چگونه با مشکل خود کنار بیاید و برای رفع آن تمام سعی خود را بکند.

به طور تقریبی همه کسانی که لکنت دارند به جای اینکه در کلاس به سوالات جواب دهند، می گویند « نمی دانم»، در حالی که جواب سوال را می دانند. در آن لحظه کودک از ترس لکنت رها می شود، اما بعد احساس کسالت می کند، زیرا توانایی واقعی خود را ظاهر نساخته است. دانش آموز لکنتی معمولا به هنگام خواندن کتاب، برای پیش گیری از لکنت به خط های بالا وپایین توجه می کند، چون او نگران است که او در خواند ن دچار مشکل شود (گلاور و برونینگ بی تا).

در واقع دانش آموز لکنتی خواندن خود را پیش بین می کند. علت قفل یا لکنت او هم از یک طرف ترس از لکنت و از طرفی دیگر تجربیات تلخ گذشته است به نحوی که او را تهدید می کند. اگر در هنگام خواندن دچار مشکل شود و دانش آموزان دیگر به او بخندند، این تجربه تلخ در روند خواندن کودک از روی مطلب اثر خواهد نا مطلوب به جای می گذارد و احساس ترس و تشویش بیش تری به وجود می آورد.

دانش آموزان لکنتی در هنگام خواندن مطلب در مقابل دانش آموزان دیگر، چون فکر می کنند در هنگام مکث کردن و لکنت، شنونده خود را در انتظار گذاشته است، سعی می کند برای رفع این مشکل و فشار زمانی موچود سریع تر صحبت کند یا مطلب را بخواند، به همین دلیل بیشتر دچار لکنت و مکث می شود.کودکانی که لکنت دارند برای رهایی از مشکل خود سعی می کنند کودکان و هم کلاسی های خود را به نحوی مورد تمسخر قرار دهند، مثلاً همکلاسی چاق خود را تمسخر می کند.

«هیچ کس به طور قطع نمی تواند بگوید که لکنت ارثی است یا نه، نقش وراثت کاملاً پیچیده است، ولی دانشمندان به این نتیجه رسیدند که مشکلات گفتار وزبان به نوعی ژنتیکی است. با این حال اگر وراثت عاملی در بوجود آمدن لکنت باشد نقش آن کاملا مبهم است مانند رنگ چشم و مو که قابل پیش بینی نیست»(فرازی، 1376، ص12).

مطالعات متعدد نشان داده اند که شیوع لکنت در افراد مذکر نسبت به افراد مؤنث بیشتر است و حتی متذکر شده اند که 4/3 افراد لکنتی را جنس مذکر و 4/1 بقیه را افراد جنس مؤنث تشکیل می دهند(فرازد و پرکینز، بی تا، ص79).

همواره برای صاحب نظران و پژ‍وهش گران این سوال مطرح بوده است که افرا لکنتی از لحاظ توانمندی های ذهنی و فرایند های آلی قشر مخ و به عبارتی از لحاظ هوشی نسبت به افراد عادی در چه وضعیتی قرار دارند؟ در این مسیر برخی به صراحت بیان کرده اند که افراد لکنتی دارای هوش بهر پایین تری اند. این امر محققان را برانگیخت تا تدابیر لازم را برای یافتن نتیجه قطعی و دقیق به کار گیرند که با پیشرفت علم روان شناسی و ابداع آزمون های هوش، مطالعات و آزمایش های گوناگون انجام گرفته است.

به عنوان نتیجه نهایی می توان گفت که گرچه لکنت ممکن است در بین همه افراد ( تیز هوش ، دارای هوش معمولی و حتی افراد عقب مانده ذهنی) اتفاق بیفتد، اما بر حسب نتایج اکثر تحقیقات، هیچ گونه رابطه ای بین هوش و لکنت نمی توان قائل شد (فرازد و پرکینز، بی تا، ص79).

افراد چپ دست بیشتر از افراد دیگر ممکن است دچار لکنت شوند. بر طبق یافته های موجود ، حدود 30% افراد لکنتی را چپ دستان تشکیل می دند، زیرا مرکز گفتار نیز دز افراد چپ دست در نیمکره چپ مغز است که الگوی بسیار پیچیده ای دارد. بنا بر این این حالت سبب نا هماهنگی هایی در سازمان دهی و بر نامه ریزی و اجرای گفتار می شود و گاهی به صورت لکنت قابل مشاهده است (فرازد و پرکینز، بی تا).